محصولات چوبی و غیرچوبی درختان بنه و بعضی دانش های سنتی مرتبط با آنها در جنگل‌های بانه

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران،

2 دانشیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

سابقه و هدف: محصولات غیرالواری جنگل شامل کالاهای غیر از چوب با منشاء بیولوژیکی از جنگل‌ها، درختزارها و درختان خارج از محدوده جنگل است. بنه یکی از درختان ارزشمند جنگل‌های زاگرس از نظر اکولوژیکی و اقتصادی است که محصولات غیرالواری متعددی از این درختان برداشت می شود. در شهرستان بانه استان کردستان، جوامع محلی از درخت بنه استفاده‌های مختلفی می‌کنند و دانش سنتی قابل‌توجهی در این زمینه دارند که کمتر به آن‌ها پرداخته شده‌است. با توجه به درختان بنه در شهرستان بانه و تنوع محصولات غیرالواری این درختان، هدف این پژوهش شناسایی و معرفی محصولات الواری و غیرالواری مربوط به این گونه در بخش نمشیر (روستاهای زیویه و بیلو) شهرستان بانه در استان کردستان بود.
مواد و روش ها: جهت گردآوری اطلاعات بهره برداری‌های محصولات غیرالواری درختان بنه، از مصاحبه‌های ساختارنیافته و نیمه‌ساختاریافته و مشاهده مستقیم استفاده شد. از روش نمونه‌برداری گلوله‌برفی (Snowball sampling) برای مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با افراد کلیدی استفاده شد. در این پژوهش، 60 اطلاع‌رسان از سامان‌های عرفی مورد پژوهش انتخاب شدند و در قالب 28 مصاحبه با متوسط یک ساعت و 10 دقیقه (برای هر مصاحبه) داده‌ها جمع‌آوری شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که بنه در سامان عرفی روستاهای بیلو و زیویه به ترتیب 1/4 و 8/8 درصد از ترکیب گونه‌ای درختی را شامل شده و سهمی معادل 09/2 و 56/2 درصد در اقتصاد خانوار دارد (درآمد خالص خانوار در دو روستای فوق به ترتیب 07/34 و 12/41 میلین تومان در سال است). در هر دو روستا به طور متوسط 19/4 میلیون تومان درآمد از طریق منابع طبیعی حاصل می شود و میانگین درآمد حاصل از هر درخت بنه در روستای زیویه (یا 8/109 هزارتومان) بیشتر از روستای بیلو (با 5/96 هزار تومان در سال) است. محصولات الواری و غیرالواری درختان بنه در دسته‌های شامل کاربرد دارویی ( برداشت شیره بنه و عرق بنه)، غذایی (استفاده از میوه بنه برای معطر سازی دوغ، تهیه خوراک (آش)، ترشی بن، روغن بنه و عرق بنه، معجون گوژمه)، صنایع دستی (تولید تسبیح و تخته نرد)، انرژی (تولید ذغال و چوب سوختی)، ساختمانی (بکار گیری در ساختمان سازی) و دامداری (استفاده از برگ در تعلیف دام‌های کوچک (بره‌ها) تقسیم‌بندی شدند. برداشت شیره بنه با 8/62 درصد سهم از کل برداشت‌ها به‌عنوان مهم‌ترین برداشت سنتی از درختان بنه شناسایی شد و پس از آن استفاده از میوه درختان بنه با 33 درصد سهم در درجه بعدی قرار دارد. از طرفی 3/33 و 3/8 درصد از محصولات درخت بنه در بازارهای استانی و بین المللی راه می یابد و و باقی برداشت‌های سنتی مصرف خانوار در شهرستان بانه دارند. عمده بهره‌برداری‌ غیراصولی شیره بنه شامل برداشت‌های سالانه، تیغ‌زنی و کاسه‌گیری غیرمتناسب با توان درختان بنه، برداشت سقز از درختان مسن و تنه‌تهی و استفاده از کاسه‌های پلاستیکی هستند.
نتیجه گیری: درمجموع، نتایج این پژوهش مؤید وجود دانش‌های سنتی متعددی در ارتباط با درخت بنه بود، اما تأکید می‌شود که این دانش‌ها باید با اصول مدیریت پایدار جنگل سازگار شوند. برای کاهش اثرات منفی برداشت شیره بنه از درختان بنه راهکارهایی همانند افزایش دوره بهره‌برداری به پنج سال، عدم سقزگیری از درختان مسن و سرخشکیده، عدم استفاده از کاسه‌های پلاستیکی پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Wood and non-wood products of pistachio trees and some traditional knowledge related to them in Baneh forests

نویسندگان [English]

  • Maziar Heidary 1
  • Mehdi Pourhashemi 2
1 Assistant Professor, Forests and Rangelands Research Department, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Sanandaj, Iran
2 Associate Professor
چکیده [English]

Background and Objectives: non-timber forest products (NTFP) is goods of biological origin other than wood derived from forests and other wooded land and trees outside forests. Pistacia atlantica Desf. is one of the ecologically and economically valuable trees of the Zagros forests, being many non-timber forest products. In Baneh city of Kurdistan province, although local communities use Pistacio (Pistacia atlantic) trees in different ways with high traditional knowledge, it has not been well investigated. Due to the importance of non-timber forest products (NTFP) related to forest trees, the purpose of this study was to study the NTFP related pistachio in Namshir (Zeyveyeh and Bilo villages) of Baneh city in Kurdistan province
Materials and Methods: Unstructured and semi-structured interviews, direct and indirect observations were used to collect information on the NTFP of P. atlantica trees. Snowball sampling was used for semi-structured interviews with key individuals. In this study, 60 informants were selected from the conventional systems and data were collected in the form of 28 interviews with an average of one hour and 10 minutes (for each interview).
Results: The results showed that P. atlantica in the Bilo and Zeyveyeh villages includes 4.1% and 8.8% of the tree species composition, respectively, and has a share of 2.09% and 2.56% in the household economy. (Net household income in the above two villages is 34.07 and 41.12 million tomans per year, respectively). In both villages, on average, 4.19 million Tomans of income is obtained through natural resources, and the average income from each pistachio tree in Zeyveyeh village (or 109.8 thousand Tomans) is more than Bilo village (with 96.5 thousand Tomans in Year). P. atlantica was mainly used for medicinal (Saqqez (oleo-gum resin) and distillate), dietary (the fruit to flavor doogh, food, pickling, oil and snacks (gozhmeh concoction)) handicrafts (rosaries production, Bread cooking utensils and Sugar crushing bowl), construction and livestock have been registered. Saqez with 62.8% of total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees. Bene resin (Saqqez) with 62.8% of the total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees, followed by fruit harvest with 33%. On the other hand, 33.3% and 8.3% of P. atlantica products are available in provincial and international markets, and the rest of the traditional harvests are consumed by households and people of Baneh city. The main unprincipled uses of Saqqez included annual harvesting, pruning and bowl making disproportionate to the capacity of P. atlantica trees, Saqqez harvesting from old trees and the use of plastic bowls.
Conclusion: Overall, the results of this study confirmed the existence of several traditional knowledge related to this tree, but it is emphasized that this knowledge should be compatible with the principles of sustainable forest management. In general, to reduce the negative effects of Saqqez harvesting from P. atlantica trees, we suggested some solutions such as increasing the harvesting period to five years, forbidding the Saqqez harvesting from old and dried trees, and not using plastic bowls.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pistacia atlantica Desf oil
  • District
  • Saqez
  • interview
  • snowball sampling
 1.Abdollapour, J., Abkari, H., Valipour, A., and Lotfalian, M. 2019. The role of forest products in the livelihoods of the local communities of north Zagros (Case study: Kurdistan and West Azerbaijan provinces). Ecology of Iranian Forest.7: 14. 90-100. (In Persian)
2.Adib, S., Rosta, K., and Behbodei, N. 2009. Combining traditional and modern knowledge; a step towards sustainable rural development. The First National Seminar on Sustainable Rural Development, 1-10, Kermanshah, Iran, 10p. (In Persian)
3.Anonymous. 2017. Culture of Baneh villages in 2016. Kurdistan Province Management and Planning Organization, Sanandaj, 154p. (In Persian)
4.Bazghir, A., Namiranian, M., and Avatefei Hemmat, M. 2015. Ethnographic plant of Quercus brantii Lindl in Kakashraf area in Khorramabad County. Journal of Indigenous Knowledge of Iran, 2: 3. 185-228. (In Persian)
5.Bazgir, A., Namiranian, M., and Avatefei Hemmat, M. 2017. Elaboration wood uses by Zagros Mountains forest dwellers in Kakasharaf rural district of Khorramabad County. Forest and Wood Products,70: 3. 371-380. (In Persian)
6.Behmand, D. 2015. A step towards sustainable rural development with emphasis on the role of traditional knowledge (Case study: villages of Sardasht city). International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urban Infrastructure, 1-8, Tabriz, Iran, 8p. (In Persian)
7.Bordbar, K., Hamzehpour, M., Jokar, L., and Rayateei Nezhad, A. 2006. Effect of conventional turpentine exploitation on bark redress mechanism of wild pistachio (Pistacia atlantica subsp. mutica).Iranian J. of Forest and Poplar Research. 14: 2. 127-134. (In Persian)
8.Christopher, M., Raymond, B.A., MacDonald, B.D., Sarah Strathearn, A., Grandgirard, A., and Kalivas, T.2008. Mapping community values for natural capital and ecosystem services. Ecological Economics, 68: 1301-1315.
9.Elisabeth, J. 2007. Traditional forest management under the influence of science and industry: The story of the alpine cultural landscapes. Forest Ecology and Management. 249: 54-62.
10.Ghazanfari, H. 2003. Study of growth and diameter distribution, in order to preparing the forest regulation methods in Baneh region (Case study: Havareh-Khol village). Ph.D. thesis. Faculty of Natural Resources. University of Tehran, Karaj, Iran, 86p. (In Persian)
11.Ghazanfari, H., Namiranian, M., Marvi Mohadjer, M.R., and Pourtahmasob, K. 2004. An Estimation of Tree diameter growth of Lebanon Oak (Quercus libani) in northern Zagross forests (Case study, Havareh-Khol village). Iranian
J. of Natural Resource. 57: 4. 649-662. (In Persian)
12.Hosseinzadeh, J. 1996. Economic study of collection and oil extraction of Pistacio fruit and its social issues in Ilam province. M.Sc. of Forestry, University of Tehran, Tehran, 115p. (In Persian)
13.Jahanbazi, J., Iranmanesh, Y., and Talebi, M. 2006. Seed production potential of pistachio forests of Chaharmahal va Bakhtiari province and its economic effects on dwellers welfare. Iranian J. of Forest and Poplar Research. 14: 2. 159-167. (In Persian)
14.Jazirehi, M.H., and Ebrahimi, M. 2003. Silviculture in Zagros. Tehran Univ. Press, Tehran, 560p. (In Persian)
15.Jehanpour, F., Sohrabei, R., and Fattahii, M. 2001. Phenological study of pistachio in Lorestan province.The Second National Conference of Pistacio, Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR), Tehran, 7p.(In Persian)
16.Karamshahei, A., Tahmasobei, M., and Nazjafeifar, A. 2004. Study the best method of resin extraction from Pistacia atlantica trees. Pajouhesh & Sazandegi. 66: 78-82. (In Persian)
17.Mahdavi, A., Sobhani, H., Shamekhei, T., and Fatahei, M. 2008. Investigation on non-wood forest products and the utilization methods in Kamyaran forests. Iranian J. of Forest and Poplar Research. 16: 14. 507-520. (In Persian)
18.Mahmoudi, B., Sosanei, J., and Badeheyan, Z. 2016. Investigation of seed and fruit harvest in forest areas of central Zagros. Forest Resource Planning. 3: 1-21. (In Persian)
19.Mansouri, M., Sosanei, J., and Badeheyan, Z. 2013. Investigation of non-wood products of Zagros forests. The First National Conference on Medicinal Plants and Sustainable Forestry, 1-12, Hamadan, Iran, 7p.(In Persian)
20.Parrotta, J.A., and Agnoletti, M. 2007. Traditional forest knowledge. Forest Ecology and Management. 249: 1-4.
21.Rodrigue Castro, G., Floquet, A., Mongbo, R., Salako, V.K., Fandohan, A.B., Assogbadjo, A.E., and Kakaї, R.G. 2016. Socio-economic and ecological outcomes of community-based forest management: A case study from Tobé-Kpobidon forest in Benin, Western Africa. Forest Policy and Economics. 64: 46-55.
22.Sadeghloo, T., and Demichello, A.2015. Assessing the effectiveness of Indigenous Knowledge on the sustainability of agricultural development. Rural Research. 7: 14. 90-100. (In Persian)
23.Saeidizadeh, F., Ghahramany, L., and Ghazanfari, H. 2015. Impact of resin exploitation on diameter increment of Pistacia atlantica Desf. trees. Iranian J. of Forest and Poplar Research.23: 1. 178-189. (In Persian)
24.Sagheb Talebi, Kh., Sajedi, T., and Pourhashemi, M. 2014. Forests of Iran:
a Treasure from the Past, a Hope for the Future. Springer, 152p.
25.Shojaeei Shams, A., and Pourmajidian, M.R. 2011. Different types of exploitation of Zagros forests according to traditional and industrial tools and techniques in Iran and the world. Regional Conference on Knowledge Management in Sustainable Agriculture and Natural Resources, 1-5. Gorgan, Iran, 5p. (In Persian)
26.Sorrenti, S. 2017. Non-wood forest products in international statistical systems. Non-wood Forest Products Series no. 22. Rome, FAO, 116p.
27.Unasylva. 1999. FAO forestry. Towards a Harmonized Definition of Non-Wood Forest Products, FAO.  Available online: http://www.fao.org/docrep/x2450e/x2450e0d.htm#fao forestry).
28.Walter, V.R., Harold Mooney, A., Cropper, A., Capistrano, D., Stephen, R., Chopra, K., Dasgupta, P., Dietz, T., Kumar Duraiappah, A., Hassan, R., Kasperson, R., Leemans, R., Robert, M., Tony, A.J., McMichael Pingali, P., Samper, C., Scholes, R., Robert, T., Watson Zakri, A.H., Shidong, Z., Neville, J., Ash Bennett, E., Kumar, E., Marcus, J., Lee Raudsepp-Hearne, C., Simons, H., Thonell, J., Monika, B., and Zurek. 2005. Millennium Ecosystem Assessment. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC.
29.Zahedipour, H., Mirdavodei, M., and Akhavan, H. 2007. Study of distribution and habitats characteristics of wild Pistacia in Markazi province: area of Saghez mountain of Tafresh township. Iranian J. of Biology. 20: 2. 191-199.
(In Persian)
30.Zande Basiri, M., and Pourhashemi, M. 2018. Traditional forest-related knowledge, part two: comparison of forestry characteristics between traditional and scientific systems. Iranian Nature J.3: 2. 10-15. (In Persian)