آمایش کاربری‌های چندگانه جنگل‌های زاگرس از نظر عوامل کلان اقتصادی – اجتماعی و سیاستی (مطالعه موردی، استان ایلام، شهرستان بدره، جنگل کبیرکوه)

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی

2 دانشیار، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

3 دانشیار، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

چکیده

چکیده
سابقه و هدف
در اجرای آمایش سرزمین، پس از ارزیابی قابلیت‌های بوم‌شناختی و اقتصادی- اجتماعی در سطح‌ واحدهای برنامه‌ریزی، اولویت‌بند‌ی کاربری‌ها و فعالیت‌های ناسازگار از نظر عوامل کلان اقتصادی- اجتماعی و سیاستی در سطح واحد منطقه مورد مطالعه نیز ضروری است. هدف این تحقیق بررسی کاربرد فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در اولویت‌بندی کاربری‌های ناسازگار از نظر عوامل کلان غیر بوم‌شناختی (اقتصادی، اجتماعی و سیاستی) و در راستای آمایش کاربری‌های چندگانه جنگل‌های زاگرس بود. تاکنون تحقیق قابل استناد مناسبی در این خصوص انجام نشده است.
مواد و روش‌ها
این پژوهش در بخشی از جنگل‌های زاگرس در دامنه شمالی کوه کبیرکوه واقع در شهرستان بدره در استان ایلام انجام شد، در اجرای این کار فهرست کاربری‌ها و فعالیت‌های چندگانه جنگل به صورت متناسب با شرایط حوضه رویشی زاگرس با استفاده از منابع تحقیقاتی موجود تهیه شد. بر این اساس، تعداد 11 کاربری یا فعالیت ناسازگار، شامل جنگل و مرتع، مرتع درخت‌دار(مشجّر)، مرتع، باغدای دیم، زراعت و جنگل، زراعت، احیای بوم‌سازگان ‌گیاهی، پیکنیک و کمپینگ، اسکی روی برف، صخره‌نوردی و حفاظت محیط‌زیست از نظر عوامل کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاستی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای اولویت‌بندی شد. در این راستا، معیارهای کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مربوط به سیاست‌های منابع طبیعی کشور بر اساس منابع سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، قوانین جاری منابع‌طبیعی و سیاست‌های کلی محیط زیست کشور و با استفاده از روش دلفی انتخاب و در قالب مدل ANP خوشه‌بندی شدند. سپس، ارتباط شبکه‌ای عناصر و خوشه‌های مدل مذکور نیز با استفاده از روش دلفی تعیین گردید. بر اساس مدل خوشه‌بندی مذکور، ارجحیت عوامل غیر بوم‌شناختی کلان در قالب سه معیار اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مدل، معیار عوامل اقتصادی به دو زیر معیار اشتغال و سود ویژه؛ معیار عوامل اجتماعی به چهار زیر معیار معارضات محلی، نرخ باسوادی، فرهنگ منابع‌طبیعی و نوع کاربری فعلی؛ و معیار عوامل سیاستی به سه زیر معیار حفاظت و احیای پوشش‌گیاهی، حفظ آب و خاک و افزایش سطح سفره‌های زیرزمینی و اتکا به منابع داخلی در توسعه کشور تقسیم شد. وزن‌دهی معیارها و زیرمعیارها نیز با مقایسه جفتی آن‌ها بر اساس معیار 9 کمیتی ساعتی و با اخذ نظرات کارشناسی در قالب پرسشنامه انجام شد.
یافته‌ها
نتایج نشان داد که بین عناصر و خوشه‌های مدل اولویت‌بندی غیر بوم‌شناختی کاربری‌ها و فعالیت‌های چندگانه جنگل، ارتباط شبکه‌ای و وابستگی متقابل متعدد وجود داشت. رتبه‌بندی کاربری‌ها با استفاده از ANP نیز نشان داد که بیشترین اولویت به ترتیب به سه فعالیت‌ مربوط به گردشگری، شامل پیکنیک و کمپینگ، اسکی روی برف و صخره‌نوردی و کم‌ترین اولویت به ترتیب به دو کاربری‌ مرتع و مرتع‌درخت‌دار تخصیص یافت. کاربری‌های احیای پوشش‌گیاهی، باغداری دیم، جنگل و مرتع، حفاظت محیط‌زیست، زراعت دیم و زراعت و جنگل به ترتیب در اولویت‌های چهارم تا نهم قرار داشتند.
نتیجه‌گیری
با توجه به ارتباط شبکه‌ای عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاستی موثر در مدیریت منطقه جنگلی مورد مطالعه، استفاده از فن ANP در اولویت‌بندی مناسب کاربری‌های چندگانه جنگل‌های زاگرس توصیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Planning of multiple land uses of Zagros forests in terms of Socio-economic and political criteria (Case study: Kabirkooh forest of Badreh city, Ilam province)

نویسندگان [English]

  • Ali Najafifar 1
  • Mohamadhadi Moayeri 2
  • Shaban Shatai-joybari 2
  • Abdolrassoul Salmanmahiny 3
1 Scientific Member
2 Associate Prof., College of forestry, University of Agriculture and Natural Resources, Gorgan, Iran
3 Prof., College of Environment, University of Agriculture and Natural Resources, Gorgan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Background and objectives:
In land use planning, after evaluation of ecological and socio-economic capabilities at the level of the planning land units, the prioritization of incompatible land uses and activities in terms of macro socio-economic and political criteria at the unit level of the study area is also necessary. The purpose of this study was to investigate the application of Analytic Network Process (ANP) for prioritizing of incompatible land uses in terms of macro non-ecological criteria (economic, social and politics) and for multiple use planning of Zagros forests.
Materials and methods:
In doing so, the list of multiple forest uses and activities were prepared as appropriate to the circumstances Zagros region by available research resources. According to this, 11 incompatible land use or activities, including forest and range, wooded rangeland, rangeland, dry orchard, agroforestry, dry agriculture, restoration of plant ecosystem, picnics and campaigns, snow skating, rock climbing and environmental conservation, were identified and prioritized in terms of economic, social and policy macro factors by ANP. In this regard, macro socio-economic and macro political factors of the country's natural resources were selected based on the sources of the document of the Perspective of the Islamic Republic of Iran at 1404, current rules of natural resources and general environmental policies of the country by Delphi technique and clustered by ANP. Then, the network connections of the elements and clusters of the model were also determined by the Delphi method. The priority of non-ecological factors were evaluated in terms of three criteria: economic, social and policy based on the clustering model. In this model, the economic criterion is divided into two sub-criteria of employment and special benefit; the social criterion into four sub-criteria of local disputes, literacy rate, natural resource culture and current land uses; and the political criterion into three sub-criteria of conservation and restoration of plans, water and soil conservation and increased levels of underground aquifers; and reliance on domestic resources in the development of the country. Also, the weight of the criteria and sub-criteria were determined by pairwise comparison based on nine numeric method using the expert opinion in the form of a questionnaire.
Results:
The results showed that there was a network connection and several dependencies between the elements and clusters of the non-ecological prioritization model of forest multiple uses and activities. Ranking results with ANP showed that the highest priority were allocated to three tourism activities, including picnics and campaigns, snow skating and rock climbing respectively, and the lowest priority allocated to rangeland and wooded rangeland respectively. The land uses including plant restoration, dry orchard, forest and range, environmental conservation, dry agriculture and agroforestry, were ranked from fourth to ninth priorities, respectively.
Conclusion:
Due to the existence of a network link between the economic, social and policy factors affecting forest management in the studied area, the use of ANP technique is recommended for prioritization of multiple Zagros forests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: ANP
  • socio-economic factors
  • multiple uses of forest
  • Zagros’s forests
1- Ahmadi Sani, N., Babai Kafki, S., Mataji, A., and Razagnia, L. 2016. Investigation on the
multipurpose planning in Zagros forests. Forest and wood products, Iranian Journal of
Natural Resources., 69(4): 735-745 (In Persian)
2- Amalnick, M-S., Ansarinejad, A., Miri Nargesi, S., and Taheri, S. 2011. New perspective to
ERP Critical Success Factors: Priorities and Causal Relations under fuzzy environment. The
Journal of Mathematics and Computer Science., 2(1): 160-170.
3- Carlucci, D., and Schiuma, G. 2008. Applying the analytic network process to disclose
knowledge assets value creation dynamics, Expert Systems with Applications, Vol. 36, Issue
4, 7687-7694.
4- Elyas, H., Abdi, E., Majnounian, B., and Makhdom, M. 2014. Performance and Sensitivity of
the Delphi and AHP Decision Making Methods to the Response of Experts in Natural
Resources Research. Journal of Forest and Wood Products (JFWP) (Iranian Journal of
natural resources) 67(2): 173-186. (In Persian)
5- Ghajar, I., and Najafi, A. 2012. Evaluation of harvesting methods for Sustainable Forest
Management (SFM) using the Analytical Network Process (ANP). Forest Policy and
Economics. doi:10.1016/j.forpol.2012.01.003.
6- Gilasgar, R., Saeb, K., Arjomandi, R., and Khorasani, N. 2011. Proposing an integrated
environmental strategy for Safarood Forest Park using ANP method. Journal of Sciences and
Techniques in Natural Resources. 6(1): 1-10. (In Persian)
7- Jafari, A., Najafi, A., and Mafi Gholami, D. 2012. An approach to sustainable forest
management in the Zagros. Journal of Natural Ecosystems of Iran. 2(2): 1-10. (In Persian)
8- Jharkharia, S., and Shankar, R. 2007. Selection of logistics service provider: An analytic
network process (ANP) approach. Omega, 35(3): 274-289.
9- Makhdoom, M. 1999. Fundamental of land use planning. Third edition, Tehran University
Press. 289p. (In Persian)
10- Mahdavi, A., Faramarzi, M., and Karami, O. 2013. ANP Application in Evaluating
Ecological Capability of Range Management (Case Study: Badreh Region, Ilam Province).
Journal of Rangeland Science., 3(2): 95-107.
11- Mirfakhrodini, S-H and Amiri, Y. 2011. Proposing solutions to improve E-banking services
using BSC, ANP & FUZZY TOPSIS (Case study: Selected banks in Fars province). Journal
of Industrial Management. 2(5): 141-158. (In Persian)
12- Prospects script of the Islamic Republic of Iran in 2024. 2009. Expediency Discernment
Council. Communicated policies of Iran Leader (In Persian)
13- Prospects script of the Islamic Republic of Iran. 2015. Environmental macro policies of
Iran. http://www .farsi. Khamenei.irnews-content (In Persian)
14-Saaty, T.L. 1999. Fundamentals of the Analytic Network Process. Proceedings of ISAHP
1999, Kobe, Japan. August 12-14. 14p.
-15 Saeedi, H., and Najafi, A. 2010. Application of Network Analysis Process (ANP) in
Determining Priority of Livestock Exit from Forest and Organizing Foresters (Case Study:
Babakouh Series, Dugilan Watershed). Forest Journal of Iran, 2(4): 309-321. (In Persian)
16- Sahat, S., and Parizadi, I. 2011. Application of Analytic Network Process (ANP) in analysis
of strengths, weakness, opportunities and threats (Case Study: Iran Insurance Company).
Journal of Industrial Management. 1(2): 105-120. (In Persian)
17- Shamekhi, T. 2011. Laws and management of natural resources (forest and rangelands).
Tehran University Press. 463p (In Persian)
18- Tsai, W., Lee, P., Shen, Y., and Hwang, E.T.Y. 2011. A combined evaluation model for
encouraging entrepreneurship policies. Annals of Operation Research DOI: 10.1007/s10479-
011-1029-6.
19- Windle, PE. 2004. Delphi technique: assessing component needs. J, Perianesth Nurs; 19(1):
46-7.
20- Wolfslehner, B., Vacik, H., and Lexer, M.J. 2005. Application of the analytic network
process in multi-criteria analysis of sustainable forest management. Forest Ecology and
Management 207: 157-170.
21- Yazgan, H.R., Boran, S., and Goztepe, K. 2010. Selection of dispatching rules in FMS:
ANP model based on BOCR with choquet integral. International Journal of Advanced
Manufacturing Technology., 49: 785–801.
22- Yu, P.L., and Chen, Y.C. 2010. Dynamic multiple criteria decision making in changeable
spaces: from habitual domains to innovation dynamics. Annals of Operations Research DOI:
10.1007/s10479-010-0750.
23- Zabardast, E. 2002. The application of Analytic Hierarchy Process (AHP) in urban and
regional planning. Journal of Fine Arts, Tehran University. 10: 13-21. (In Persian)
24- Zabardast, E. 2010. The application of Analytic Network Process (ANP) in urban and
regional planning. Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Planning, Tehran University.
41: 79-90 (In Persian)
25- Zarabadi, Z-S-S, Khaliji, M-A., Vazifeshenas, R., and Fathi, M-H. 2013. Evaluation the
strategies of spatial planning in border regions by SWOT-ANP Case study (Border Area
between Iran and Turkey). International Conference on the 3 Environmental Planning and
Management. University of Tehran. http://www.civilica.com/Paper-ESPME03-ESPME03_
453.html.