بررسی اجرای طرح ساماندهی جنگل‌نشینان و خروج دام بر ساختار جنگل در حوضه آبخیز 12 جنگل‌های هیرکانی

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان، صومعه سرا، ایران

2 دانشیار مدیریت جنگل، گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان، صومعه‌سرا، ایران

3 دکتری حقوق و سیاست جنگل، شورای جنگل، مرتع و آبخیز، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، تهران، ایران.

چکیده

سابقه و هدف: جنگل‌های هیرکانی طی سالیان متمادی مورد انواع استفاده‌ها از جمله چرای دام قرار گرفته‌اند. فعالیت‌های دامداری موجب فشردگی خاک، کاهش تنوع‌زیستی و توانایی بازسازی طبیعی جنگل‌ها می‌شود. علاوه بر تنوع زیستی، این جنگل‌ها خدمات اکوسیستمی حیاتی ازجمله تعدیل اقلیم، ذخیره کربن، حفاظت از منابع آبی، و جلوگیری از فرسایش خاک ارائه می‌دهند. با این‌که ثابت ‌شده است چرای دام آسیب‌های جدی به جنگل وارد می‌کند اما همچنان دامداری در جنگل‌های شمال ایران رونق دارد. از این ‌رو سیاست‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مورد خروج دام از جنگل در قالب طرح تحول سیستم دامداری در سال 1359 پیشنهاد، تهیه و پیاده شد. به همین ترتیب از قانون برنامه پنج‌ساله توسعه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، سامان‌دهی خروج دام از جنگل‌ها و تجمیع جنگل‌نشینان با هدف آزادسازی عرصه‌های جنگلی و بازجنگلکاری آن‌ها در دستور کار قرار گرفت.

مواد و روش‌ها: این پژوهش به تاثیر اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل در مناطق جنگلی چوله‌پشته و خون در حوضه آبخیز 12 ناحیه هیرکانی می‌پردازد. اتراقگاه‌های موردمطالعه در این بررسی شامل چوله‌پشته و خون هستند که در سری 12 دزدگیت واقع‌شده‌اند. طرح جنگلداری این سری در حال حاضر غیرفعال است. بدین منظور آماربرداری در فواصل 50، 100، 150 و 200 متری از مرکز هر اتراقگاه در قطعات نمونه 1×1، 2×2، 5×5 و 10×10 و در 8 جهت جغرافیایی (شمال، شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، غرب و شمال غرب) از مرکز دام‌سرا انجام شد. یعنی در هر دو اتراقگاه‌ مورد بررسی 64 قطعه‌نمونه استقرار یافت. هر قطعه ‌نمونه مجموعه‌ای از چهار قطعه‌نمونه است که به ترتیب برای بررسی ویژگی‌های ساختاری شامل زادآوری، پوشش علفی، مرحله رویشی خال و درختان بالغ در نظر گرفته ‌شد. در نتیجه مجموعاً 256 قطعه‌نمونه استقرار یافت.

یافته‌ها: یافته اولیه حکایت از عدم جنگلکاری اتراقگاه‌های تخلیه‌شده و فعال بودن اتراقگاه خون دارد. در طبقه قطری بیش از 5/12 سانتی‌متر، چوله‌پشته 12 گونه و خون 6 گونه درختی داشته و ممرز به ترتیب با 119 و 67 اصله بیشترین فراوانی را دارد. در طبقه 5/12-5/2، گونه‌های راش، افرا، ممرز، جل و آلوچه شناسایی شدند. بیشترین فراوانی زادآوری کمتر از 5/2، ممرز با 59 اصله می‌باشد. مقایسه فراوانی گونه‌های بالای از 5/12، 5/12-5/2، کمتر از 5/2 سانتی‌متر، پراکنش درختان در طبقات قطری و وضعیت سلامت (درجات کیفی) درختان با قطر بیشتر از 5/12 به‌احتمال 05/0 معنی‌دار بوده در حالیکه وضعیت فراوانی پوشش گیاهی علفی معنی‌دار نبوده است.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌ها، ساماندهی خروج دام در این حوضه به‌درستی صورت نگرفته، عرصه اتراقگاه آزادشده جنگلکاری نشده و برخی دامداران خارج‌شده به اتراقگاه خود بازگشته‌اند. بااین‌حال به دلیل حاصلخیزی منطقه، اتراقگاه تخلیه‌شده نسبت به اتراقگاه تخلیه‌شده اما همچنان فعال، به‌صورت طبیعی در حال احیاست. یعنی کاهش تعداد دام می‌تواند به‌صورت طبیعی اثرات مخرب چرا را کاهش دهد و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می‌بایست با بررسی اتراقگاه‌های تخلیه‌شده، خروج واقعی دامدار و جنگلکاری عرصه آزادشده را عملی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the Implementation of Forest-Dwellers Organization and Livestock Exit Plan on Forest Structure in Watershed 12 of Hyrcanian Forests

نویسندگان [English]

  • Armin Mohammad Gholipour 1
  • Iraj Hassanzad Navroudi 2
  • Hamidreza Afrand Sorkhani 3
1 Master in Forest Management, University of Guilan, Sowmeh-Sara, Iran.
2 Associate Professor of Forest Management, University of Guilan, Sowmeh-Sara, Iran
3 PhD in Forest Law and Policy, Forest, Rangeland and Watershed Council, Natural Resources and Watershed Management Organization, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Background and objectives: The Hyrcanian forests have long been utilized for various purposes, including livestock grazing. Grazing activities contribute to soil compaction, reduced biodiversity, and impaired natural forest regeneration. These forests provide critical ecosystem services, such as climate mitigation, carbon storage, water resource protection, and soil erosion prevention. Despite evidence of grazing-induced degradation, herding persists in northern Iran’s forests. Consequently, the Natural Resources and Watershed Management Organization introduced policies for livestock exclusion, formalized as the Livestock System Transformation Plan in 1980. Subsequent after legislation of second Five-Year Development Plan further prioritized livestock exit and forest-dwellers mobilization to facilitate forest rehabilitation.

Materials and methods: This research deals with the impact of the implementation of livestock exit organization plan in forest areas of Chole-Poshte and Khoun in the 12th watershed. The studied herding settlement in this research include Choleh Pashte and Khoon, which are located in the 12th series of Dozdgeet. The forestry plan for this series is currently inactive. The inventory was conducted at distances of 50, 100, 150, and 200 meters from the center of each herding settlement in 1×1, 5×5, and 10×10 sample plots and in 8 geographical directions (north, northeast, east, southeast, south, southwest, west, and northwest). That is, 64 sample plots were established in the two investigated sites. Each sample plot is a set of four sample plots that were considered to examine structural characteristics including regeneration, herbaceous cover, seedling growth stage, and tree stage, respectively. As a result, a total of 256 sample plots were deployed.

Results: Initial findings indicate that the evacuated herding settlements are not being reforested and that the Khoun settlement are still active. In the diameter class of more than 12.5 cm, there are 12 tree species in Khoun and 6 species in Chole-Poshte, and hornbeam is the most frequency with 119 and 67 trees, respectively. In the diameter class of 2.5 to 12.5 cm, species such as Beech, Maple, Hornbeam, Cherry Laurel, and Plum were identified. The highest regeneration frequency, less than 2.5 cm, is for hornbeam with 59 individuals. Comparing the frequency of species across different diameter classes was statistically significant at a probability level of 0.05. However, the health status of trees with diameters greater than 12.5 cm and the frequency of herbaceous vegetation were not statistically significant.

Conclusion: Based on the findings, the organization of livestock exit in this basin has not been done properly, the area of the liberated herding settlements has not been reforested, and some herders have returned to their settlements. However, due to the fertility of the area, the naturally evacuated site is recovering compared to still active evacuated site. That is, reducing the number of livestock can naturally reduce the destructive effects of grazing; As a result, the Natural Resources Organization should with investigation of evacuated herding settlements, implement the actual exit of livestock farmers, and implement reforestation of the liberated areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Excessive grazing
  • Forest herding settlements
  • Forest regeneration
  • Forest restoration
  • Structure components

مراجع

1.Vatanparast, M., Madsen, P., Sagheb-Talebi, K. et al.  (2024). Genomic diversity of major tree species in the Eurasian relict forests of northern Iran. Tree Genetics & Genomes. 20, 35.
2.Akhani, H., Djamali, M., Ghorbanalizadeh, A., & Ramezani, E. (2010). Plant biodiversity of Hyrcanian relict forests, N Iran: an overview of the flora, vegetation, paleoecology and conservation. Pakistan Journal of Botany. Special Issue.
42, 231-258.
3.Amirnejad, H., Hosseini, S., Hosseini, S. M., Asadpour Kordi, M., Taslimi, M., & Bostan, Y. (2024). Presenting quantitative approaches to investigate the importance of the stakeholders of ecosystem services in the Hyrcanian forests. Ecology of Iranian Forest. 12(2), 104-114. [In Persian]
4.Javanmiripour, M., Marvi Mohdjer, M., Etenmd, V., Javanbakht, A. M., & Henareh Khalyani, M. (2013). Grazing losses in natural forests of Patom section, Kheyroud district, and their role in the stability of forest ecosystems. Journal of Renewable Natural Resources Research. 5(1), 1-14. [In Persian]
5.Aghnoum, M., Feghhi, J., Makhdoum, M., & Jabariyan, B. (2016). Determination of Vulnerable Areas to Grazing in Forest (Case study: Patom District of Kheyrud Forest). Environmental Researches. 6(11), 11-66. [In Persian]
6.Tohidi, M., Jalali, J., Yazdian, F., Adel, M. N., Jiroudnezhad, R., Azarnoosh, M., & Sadegh Kuhestani, J. (2018). Effects of livestock and forest dweller exclusion on natural regeneration in Abbas-Abad forest, Mazandaran province. Human & Environment. 4(16), 139-159. [In Persian]
7.Javanmiripour, M., Marvi Mohadjer, M. R., Etemad, V., & Zobeiri, M. (2012). Effects of grazing on natural regeneration of tree and herb species of Kheyrud forest in northern Iran. Journal of Forestry Research. 23(2), 299-304.
8.Amiri, P. (2020). The impact of livestock on forest regeneration, case study: Khairudkenar Forest. Shabak.
5(50), 69-76. [In Persian]
9.Huaranca, J. C., Novaro, A. J., & Valdivia, C. E. (2022). Effects of livestock grazing on biodiversity: A meta-analysis on three trophic levels, Journal for Nature Conservation. 66, 126126.
10.Proesmans, W., Andrews, C., Gray, A., Griffiths, R., Keith, A., Nielsen, U. N., Spurgeon, D., Pywell, R., Emmett, B., & Vanbergen, A. J. (2022). Long‐term cattle grazing shifts the ecological state of forest soils. Ecology and Evolution. 12(4), e8786.
11.Zhang, Q., Lu, Y., Zhang, C. et al. (2023). Effect of moderate livestock grazing on soil and vegetation characteristics in zokor mounds of different ages. Scientific Reports. 13, 12459.
12.Casasus, I., Bernues, A., Sanz, A., Villalba, D., Riedel, J. L., & Revilla, R. (2007). Vegetation dynamics in Mediterranean forest pastures as affected by beef cattle. Ecosystems and Environment. 121, 365-370.
13.Norbu, L. (2002). Grazing management in broadleaf forests. Journal of Bhutan Studies. 7, 99-129.
14.Khanjani Shiraz, B. (2021). Evaluating the performance of organizing livestock outflow in the forests, in the direction of sustainable management of Gilan forests. Iran Nature. 6(1), 57-70.
15.Kikoti, I. A., & Mligo, C. (2015). Impacts of livestock grazing on plant species composition in montane forests on the northern slope of Mount Kilimanjaro, Tanzania. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management. 11(2), 114-127.
16.Mohammadpour, M., Tatian, M. R., Tamartash, R., & Hosseinzadeh, J. (2018). Investigating the effects of grazing intensity on the structure and diversity of woody species in the Ilam Strait Dalab forest. Iranian Journal of Forest and Poplar Research. 26(3), 306-318. [In Persian]
17.Öllerer, K., Varga, A., Kirby, K., Demeter, L., Biró, M., Bölöni, J., & Molnár, Z. (2019). Beyond the obvious impact of domestic livestock grazing on temperate forest vegetation – A global review, Biological Conservation. 237, 209-219.
18.Khoonsiavashan, S., Shakeri, Z., Mohammadi Samani, K., & Maroofi, H. (2021). Effect of livestock type and grazing intensity on vegetation composition and ‎diversity in ‎Armardeh forests, Baneh‎. Forest Research and Development. 7(2), 213-234. [In Persian]
19.Roberts, N. J., Zhang, Y., Convery, I., Liang, X., Smith, D., & Jiang, G. (2021). Cattle grazing effects on vegetation and wild ungulates in the forest ecosystem of a national park in northeastern China. Frontiers in Ecology and Evolution. 9, 680367.
20.Salehi, P., & Asadi Atouie, A. (2004). Forest Protection in Sustainable Management, Paper presented at Iranian Forestry Association Conference, Karaj. Iran. [In Persian]
21.Mortazavi, S. A., Nakhaie, N., & Navazi, M. A. (2007). Economic evaluation of the livestock exit plan from the forest and the impact of its implementation on livestock production. The 6th Iranian Agricultural Economics Conference, Mashhad, Iran. [In Persian]
22.Law of the Second Development Program. (1994). Islamic Parliament, Islamic Parliament Research Center (IPRC). [In Persian]
23.Livestock exit organization plan. (2005). General Directorate of Natural Resources of Guilan (Report).
24.Shrestha, B., & Moe, S. (2015). Plant diversity and composition associated with Himalayan musk deer latrine sites. Zoology and Ecology. 25, 1-10.
25.Lombardi, F., Marchetti, M., Corona, P., Merlini, P., Chirici, G., Tognetti, R., Burrascano, S., Alivernini, A., & Puletti, N. (2015). Quantifying the effect of sampling plot size on the estimation of structural indicators in old-growth
forest stands. Forest Ecology and Management. 346, 89-97.
26.Stringer, J. W., Kimmerer, T. W., Overstreet, J. C., & Dunn. J. P. (1989). Oak mortality in eastern Kentucky Southern. Journal of Applied Geophysics. 13(1989), 86-91.
27.Zobeiri, M. (1994). Statistics in the forest, Tehran University Publications. [In Persian]
28.Whittaker, R. H. (1953). A consideration of climax population and pattern. Ecological Monographs. 23, 41-78.
29.Schütz, J. P. (2001). Opportunities and strategies of transforming regular forests to irregular forests. Forest Ecology and Management. 151(1-3), 87-94.
30.Sagheb-Talebi, K., Sajedi, T., & Pourhashemi, M. (2014). Forest ecosystems of Iran: A holistic view. Springer.
31.Brockerhoff, E. G., Jactel, H., Parrotta, J. A., & Ferraz, S. F. B. (2008). Role of eucalypt and other planted forests in biodiversity conservation and the provision of ecosystem services. Forest Ecology and Management. 257(11), 2267-2276.
32.Ammer, C. (1996). Impact of ungulates on the structure and dynamics of natural regeneration in mixed mountain forests in Bavaria. Forest Ecology and Management. 88(1-2), 43-53.
33.Javanmiripour, M., Marvi Mohdjer, M., Etemad, V., & Zobeiri, M. (2014). The Effects of grazing on change and diversity of natural regeneration (A case study: Patom district, Kheyroud forest). Forest and Wood Products. 66(4), 401-426.
34.Decocq, G., Aubert, M., Dupont, F., Bardat, J., Wattez‐Franger, A., Saguez, R., ... & Alard, D. (2005). Plant diversity in a managed temperate deciduous forest: understorey response to two silvicultural systems. Journal of Applied Ecology. 42(6), 1064-1076.
35.Bugalho, M. N., Caldeira, M. C., Pereira, J. S., Aronson, J., & Pausas, J. G. (2011). Mediterranean cork oak savannas require human use to sustain biodiversity and ecosystem services. Frontiers in Ecology and the Environment. 9(5), 278-286.
36.Medina-Roldán, E., Ward, S. E., Smart, S. M., Reed, D. K., & Bardgett, R. D. (2012). Legacy effects of grazing
alter plant–soil interactions in grassland ecosystems. Journal of Ecology. 100(2), 564-573.
پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل
دوره 32، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 63-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار